Bij iedere verlieservaring hoort een goed afscheid …

Een jaar of 30 geleden was ik bij een uitvaart van een toenmalige collega. Hij had mij ooit verteld dat hij geen contact meer had met zijn broer en zus omdat beide zijn partnerkeuze niet accepteerden. Zijn vrouw, een lief mens met een laag IQ was volgens hen niet-goed genoeg. Zolang hij met haar was, was er wat hen betreft geen contact mogelijk. Hij hield van haar en was blij dat hij niets meer van zijn familie hoefde te verwachten. Op zijn uitvaart waren het die broer en zus die huilend een toespraak hielden – zich theatraal over zijn kist bogen. De regie over de begrafenis namen en daarbij totaal voorbij gingen aan de wensen van de vrouw van hun overleden broer. Tenenkrommend en voor zijn vrouw zo ontzettend verdrietig omdat zij geen kans kreeg om het afscheid van haar man op een voor haar goede manier vorm te geven.

Een andere vrouw eindigde de relatie met haar man zonder zich te realiseren dat zij daarmee de vriendengroep, waar zij als stel mee optrokken ook verliet. De vrouwen en mannen, die zij jarenlang haar vrienden had genoemd, wensten haar niet langer te ontmoeten. Men was keihard. Zij was immers weggegaan. Van goed afscheid nemen was geen spraken. Ze heeft hier een lange tijd last van gehad.  Weer een andere vrouw stierf in de armen van haar minnaar. Een absoluut moeilijke situatie voor haar echtgenoot, de kinderen en ook voor haar minnaar. Voor, tijdens en na de uitvaart was er geen plaats of rol voor deze minnaar. Iedereen was boos op hem. Zij gaven hem de schuld van het ongelukkige huwelijk en het plotseling overlijden van de vrouw in kwestie. Hij werd volkomen genegeerd. Ook bij zijn eigen familie vond hij geen begrip of liefdevolle troost. Hij moest het alleen doen. Door de rouw heen, eenzaam een manier zien te vinden om het verlies te overleven.  

Een ander voorbeeld van een man die geen goed afscheid heeft kunnen nemen is iemand die ruim 35 jaar in dienst was bij een-en-hetzelfde bedrijf. Hij heeft gemotiveerd en keihard meegewerkt aan de groei van het bedrijf. Veel onbetaalde overuren gemaakt en bijna nooit ziek. Hij kon met vroegpensioen en dat heeft hij gedaan. Dat vond zijn werkgever minder prettig omdat hij moeilijk vervangbaar was. Er is geen afscheidsreceptie geweest, zijn bazen hebben hem niet bedankt. Sterker nog er is geen aandacht aan zijn laatste dag geschonken. Om 17.00 uur ging hij naar huis waar hij een aantal dagen op de bank, verdrietig en stilletjes voor zich uit heeft zitten staren. Zomaar een aantal voorbeelden van levensbepalende verlieservaringen zonder een goed afscheid. Zonder woorden van erkenning, liefde … zonder woorden van troost hebben deze mensen iemand moeten achterlaten. Zonder uitgesproken waardering moest men van iets los zien te komen.

Een uitvaart, persoonlijke receptie of gezamenlijke bijeenkomst zijn ceremonies van afscheid met de nodige rituelen. Met elkaar de tijd nemen om te luisteren naar de anekdotes, de muziek, ja zelfs samen in stilte te zijn. Samen kunnen lachen, huilen, rouwen, plezier hebben. Goed afscheid kunnen nemen. Waarbij er voor eenieder plek moet kunnen zijn. Voorbij het ego, moet iedereen zich welkom voelen, moet er voor jou iets opgezet zijn. En mocht dit niet het geval zijn, heb jij geen uitnodiging ontvangen of faciliteert men niets voor jou, dan is het aan te raden om zelf een moment van afscheid te organiseren. Vijf en twintig jaar geleden heb ik dit ook gedaan. Toen een van mijn beste vrienden overleed, besloot zijn familie om in een zeer kleine kring afscheid van hem te nemen. Enkele weken later heb ik een afscheidsborrel in mijn huis gehouden. Ik heb zijn vrienden en familie uitgenodigd. Met rosé-champagne hebben we geproost op zijn leven en onze mooie vriendschappen met hem. We hebben op dat moment gezamenlijk afscheid van hem genomen.

Afscheidsceremonies bij overlijden en dus ook als je met pensioen gaat, een relatie verbreekt …

Bij welke ervaren verlieservaring dan ook, er moet, JA, er moet een moment van afscheid zijn om verder te kunnen. Om te accepteren dat het leven anders gaat worden, om er van los te komen, te helen op dat wat nog-onbesproken blijkt. Om het nieuwe leven te kunnen omarmen en het verlies te overleven. Een gezamenlijk moment van afscheid is nodig, om zelf de nodige rouwruimte te kunnen nemen. Om te kunnen rouwen …

Zijn er gradaties wat rouw betreft?

Als buitenstaanders zullen we waarschijnlijk keihard JA roepen. Pas als het onszelf overkomt, dan ervaren wij persoonlijk welk afscheid ons het meest pijn doet. Dat kunnen we absoluut niet voor een ander bepalen want ieder afscheid heeft een eigen verhaal en ieder verlies kan een ander hevig  gemis aan houvast veroorzaken.

De mensen in de voorbeelden waar ik in het begin van dit verhaal aan refereerde hebben allemaal last gehad van het feit dat er geen goed afscheid mogelijk was. Dat zij geen ruimte kregen of namen om op eigen-wijze in gezamenlijkheid stil te staan bij wat was. Dat zij geen erkenning, woorden van troost of waardering hebben ontvangen … patsboem-weg zoals een van hen dit omschreef. Ineens was het er niet meer, was ik alleen, werd mijn rol anders.   Was er minder verdriet en pijn geweest als er wel op een goede manier afscheid zou zijn genomen? Nee, de pijn en het verdriet blijft!   Sterker nog, je moet uiteindelijk zelf door het verdriet en de pijn van het ervaren verlies heen. Echter, door het samen te dragen voelt het wellicht wat minder eenzaam. Kan er meer verbondenheid worden ervaren in het gezamenlijke ritueel. Kan de ceremonie een momentum zijn om naar terug te kijken. Is de cirkel op een gegeven moment rond en kan er mogelijk plaats gemaakt worden voor andersoortige bijeenkomsten en of rituelen waarbij je, dat wat dierbaar was in herinnering blijft houden. In herinnering bij eenieder die het betreft. Je op een positieve manier kunt gaan terugkijken - hoe heftig het afscheid ook is, een goed afscheid is een belangrijk onderdeel van rouw!  

Mocht jij advies of hulp nodig hebben bij het vormgeven van een goed afscheid: de ceremonie en of rituelen, bel of mail mij gerust.

Voor meer informatie:

www.petraportengen.nl